Pomza, boşluklu, süngerimsi, volkanik olaylar neticesinde oluşmuş, fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı dayanıklı, gözenekli camsı volkanik bir kayaçtır. Bir başka değişle, pomza çok poroz olan volkanik taş camıdır da denilebilir. TS 3234 standardına göre pomza; birbirine bağlantısız boşluklu, sünger görünümlü silikat esaslı, birim hacim ağırlığı genellikle 1 gr/cm3 en küçük, sertliği Mohs skalasına göre yaklaşık 6 olan ve camsı doku gösteren volkanik bir madde olarak tanımlanmıştır.
Pomzanın Oluşumu sırasında, bünyedeki gazların, ani olarak bünyeyi terk etmesi ve ani soğuma nedeniyle, makro ölçekten mikro ölçeğe kadar sayısız gözenek içerir. Gözenekler arası genelde (özellikle mikro gözenekler) bağlantısız boşluklu olduğundan permeabilitesi düşük, ısı ve ses yalıtımı oldukça yüksektir. Pomza, kendine özgü bazı gözenekleri ile benzer volkanik camsı kayaçlardan (perlit, obsidyen, perlitik pomza) ayrılır. Bunlardan rengi gözenekliliği ve kristal suyunun olmaması ile pratik olarak ayrılmaktadır. En çok renk benzerliği/yakınlığı ve kimyasal bileşimi bakımından perlit ile karıştırılmakta olup, bazı durumlarda perlitten ayırt edilebilmesi zorlaşabilmektedir. Pomzalı perlit/pomzatik perlit veya perlitik pomza olarak adlandırılabilen geçişli kayaçlarla petrografik analizle ve gözenek yapısı ile ayrılabilmektedir. Pomza da gözenekler çoğunlukla birbirleriyle bağlantılı değildir. İçerdiği gözenekler gözle görülebilecek boyutlardan, mikroskobik boyutlara kadar sayısız miktarda olup, her biri diğerinden camsı bir zarla yalıtılmıştır. Bu yüzden hafif, suda uzun süre yüzebilen, izolasyonu yüksek bir kayaçtır. Sertliği Mohs skalasına göre 5-6 dır. Kimyasal olarak %75 varan silis içeriği bulunabilmektedir.
Pomzaların Genel Olarak Kimyasal Bileşimi
% 60-75 SiO2
% 13-17 Al2O3
% 1-3 Fe2O3
% 1-2 CaO
% 7-8 Na2O-K2O
eser miktarda TiO2 ve SO3
Kayacın içerdiği SiO2 oranı, kayaca abrasif özellik kazandırmaktadır. Bu yüzden çeliği rahatlıkla aşındırabilecek kimyasal bir yapı sergileyebilmektedir. Al2O3 bileşimi ise ateşe ve ısıya yüksek dayanım özelliği kazandırır. Na2O ve K2O tekstil sanayinde reaksiyon özellikleri veren mineraller olarak bilinmektedir.
Ülkemiz, birçok endüstriyel hammadde ve yeraltı kaynakları yönünden önemli bir potansiyele sahiptir. Bununla birlikte 18 milyar m3 civarında olan dünya pomza rezervlerinin yaklaşık %40na (7.2 milyar m3en fazla) sahip olan ülkemiz açısından pomza, maden kaynaklarımız arasında çok önemli bir yer tutmaktadır.
volkan
Pomzanın Oluşumu
Pomzanın oluşumu genel olarak şu şekilde açıklanmaktadır: Asidik magma bazik magmaya nazaran daha viskozdur ve yüksek silis içerir. Bazik magmanın sıvı olduğu sıcaklıklarda asidik magma katı halde bulunur. Bu nedenle volkanik aktivitenin durduğu zamanlarda magma akışı da durarak asidik kayaç ve kütleler oluşur. Volkanik baca içinde tıkanma sonucu doğal basınç birikimleri oluşur. Bu olay, bir volkanın genel aktivite karakteristiğini sergiler.
Basıncın artmasıyla asidik malzeme ile birlikte magmadaki erimiş gazlar büyük patlamalar şeklinde bacadan püskürmeye başlar. Ani basınç serbestleşmesi ani genleşmeleri oluşturur. Bu esnada bünyedeki uçucu bileşenlerin ani olarak kaçmasına neden olur. Uçucuları takiben, arkada kalan erimiş küresel parçalar, atmosferle temas eder etmez hızla soğurlar. Böylelikle pomza oluşur ve volkan aktivitesi sonrasında genellikle volkan krateri zamanla bir krater gölü şekline dönüşebilmektedir.
BİMSBLOKLARIN ÖZELLİKLERİ
1. Birim Hacim Ağırlık
TS EN 771-3 göre; bimsbetondan mamül bimsblok yapı elemanları grubundan, boşluklu duvar blokları olarak 0.8-1.0 kg/dm3lük asmolenlerde 0.8-1.0 kg7 dm3 ük sınıflara dahildir.
2. Mukavemet Değerleri
Bimsbloklarda basınç mukavemet değerleri minimum 20 kgf/cm2, ortalama 25 kg/cm2 veya üzerinde bir değerde olması gerekmektedir. Asmolenlerde kesme yükü değer minimum 200 kgf/cm2 değerlerinde olması istenmektedir.
3. Rötr
Rötre, sulu bir ortamda veya yüksek rutubete maruz kalan malzemelerde meydana gelen hacimsel genleşme farklılığıdır. Su veya rutubet ortamında hacimsel genleşmeye uğrayan yapı bileşenleri rötre çatlağı yaparlar. Zamanla bu çatlaklar birleşerek malzemenin dayanımını azaltır ve deformasyonu hızlandırır. Bimsblok sınıfındaki suni olarak üretilen benzer yapı elemanlarına karşı en önemli özelliklerden biri de rötre çatlağı yapmasıdır. Ponzanın volkanik camsı lifli minerolojik yapısı bimsbloka bu özelliği sağlar. Bimsmlok, 24 saat su içerisinde bekletildikten sonra periyodik kurutma işlemi sonucu boyutlarında meydana gelen değişim miktarı 0.005 mm daha küçüktür.
4. Sıva Tutma Özelliği
Bimsblokların gözenekli yapısı, agrega bağlayıcılarının çimento olması ve ponzanın doğal çimentonun hammaddesi (puzolan çimento) olması gibi özellikleri onun iyi sıva tutucu eleman olmasını sağlamaktadır. Elemanların yüzeyine uygulanan sıva prizlendikten sonra bimsbloklarla kaynaşmış ve bir bütünü meydana getirmektedir. Bu nedenle ponza içermeyen her gözenekli yapı elemanı, bimsbloka özgün sıva tutma özelliğine sahip değildir.
5. Isıya Karşı İzolasyon Değerleri
Bir malzemenin ısı iletkenlik değeri veya yalıtım değeri malzemenin yapısal özellikleri ile yakından ilgilidir. Homojen dağılmış, çok küçük gözenekli bir yapı malzemesinin ısı iletkenliği, düzensiz dağılmış, büyük gözenekli bir malzemeye oranla daha küçüktür. Bimsblok ürünlerinden bazılarının ısı iletkenlik değerleri 5.1e verilmiştir. Her yapı malzemesinin iç yapı özelliklerine göre farklı ısı iletkenlik katsayıları vardır. Çeşitli özellikle ve kalınlıkta malzemelerin yan yana gelmesi ile oluşan ısı geçirimlik değeri (?)ır. Türkiye üç ayrı iklim bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerde dış duvarda olması gereken en az ısı geçirgenlikleri ve kullanılması uygun bimsblok kalınlıkları aşağıdaki çizelgede verilmiştir.
6. Nemlenme ve Buhar Difüzyonu
Günümüzde inşaat endüstrisine izolasyon nitelikli muhtelif yapı elemanları girmiştir. Bunlardan çoğu ideal şartlarda yüksek izolasyon özelliği gösterir. Ama doğal koşullarda bu özelliklerin tamamını bünyesinde taşıyan tek malzeme yine doğal bimstir. İzolasyonu devamlı kılan ve ortamın bağıl nemini ayarlayan, nefes alabilen doğal mekanlar oluşturan önemli bir özelliği buhar Düfüzyon olayını gerçekleştirebilmesidir. Hacim içerisinde mevcut nem miktarının yükselmesi durumunda, mevcut nemin bir kısmını bünyesine alarak hacim içerisindeki havanın bağıl nem miktarına ulaşmasını sağlar. Ancak, gözeneklerin sayılamayacak derecede çok oluşu, bu gözeneklerin birbirinden camsı bir zarla yalıtılmış olması, yani kılcal bağlantılar içermemesi, petrografik yapısının volkanik cam liflerinden oluşması sebebiyle, bünyesinde suyu tutmaz. Hacim içerisinde nem miktarının bağıl nem miktarının altına düşmesi durumunda, her bir gözenekteki su buharı, hacim içerisinde geri verilir. Yani bims ortamdaki nemi dengeler, bu nemi kesinlikle bünyesinde tutmaz. Ortamda nem azalınca geri verir. Bu da buhar difüzyon kabiliyetinin iyi olduğunu gösterir. Ponzadan mamül bimsblokların bu anlamda buhar difüzyon direnç faktörü yaklaşık U=2.0 dır.
7. Isı Depo Etme Yeteneği
Yapı bileşenlerinin ısı depo etme yeteneği, kış aylarında ısıtmanın durması halinde çabuk soğumaya, yaz aylarında ise güneş etkisi altındaki yapı bileşenlerinin çevrelediği mekanlarda sıcakların aşırı yüklenmesini önlemesi açısından gereklidir. Yapı bileşeninin ısı depo etme yeteneği, o bileşenin özgül ısısına, kuru birim hacim ağırlığına, kalınlığına ve etkisi altındaki kaldığı sıcaklık farkına bağlıdır.
8. Ses İzolasyonu
Bimsbloklar ses izolasyon özelliğine sahip olan bir malzemedir. Bimsblok ile örülen duvarlar ile yüksek frekansa maruz mekanlarda bile sessiz bir ortam oluşmaktadır. Bimsblok homojen dağılmış eşsiz boşluklu yapısı, hafifliği, kristal suyu içermemesi gibi özellikleri ile kalıcı ses izolasyonuna sahip yapı malzemesidir.
9. Sese Karşı Akustik Özelliği
Bimsbloklar içerisinde çok sayıda gözenek bulunması, sesin sönümlenmesine ve istenen akustik özellikler verir. Bu duruma pek çok Avrupa ülkelerindeki konser salonlarında, konferans salonlarında veya mabetlerinde görmek mümkündür. Ayrıca ülkemizde de Ayasofyanın kubbesinde ponzanın kullanıldığı bilinmektedir. Bimsbloklar, tamamen ponza agrealı bir yapı elemanı olarak, diğer yapı elemanlarına göre üstün akustik özelliği göstermektedir.
10. Yangına Karşı Dayanım
Yapı malzemelerinin bazılarının bünyesinde bulunan kristal su nedeniyle yangına karşı dayanıksız olmaktadırlar. Yanma esnasında meydana gelen yüksek ısıdan dolayı, yapısal bozulmalar, hacimsel değişiklikler ve parçalanmalar meydana gelmektedir. Bimsblok ponza madeninden imal edildiği için yüksek sıcaklıklara karşı mükemmel dayanım göstermektedir. Özellikle 760 Ce kadar hacimsel değişikliklere uğramadığı gibi bu sıcaklıktan sonra ise liflerde büzüşme görülmesine rağmen deforme olmamaktadır. Bu nedenle yangına karşı da en dayanıklı yapı malzemesidir.
11. Yapı Biyolojisi Açısından Bimsblok
Günümüzde gelişmiş ülkelerde yapı biyolojisi bir bilim dalı haline gelmiştir. İnsan sağlığı faktörünü ön planda tutan bilim adamları ve yapı tasarımcıları, konutların tasarlanması aşamasında kullanılacak yapı bileşenlerinde şu hususlara dikkati çekmektedirler.
a) Doğal olmayan yapı malzemelerinde kullanılan kimyevi maddeler, insan sağlığını olumsuz etkilemekte ve bazı hastalıklara yol açmaktadır.
b) Yer altı magnetizmasının yayımladığı elektromanyetik dalgaların insan sağlığına olumsuz etkilere yol açtığı bilimsel bir gerçektir. Bimsblok elektromanyetik dalgalara karşı tam bir yalıtım sağlayarak, insanlara stresten uzak doğal mekanlar oluşturur.
c) Güneş ve diğer kaynaklardan gelen ultraviyole ve radyasyonik zararlı ışınımlar bilindiği gibi atmosferin iyonesfer tabakasında tutulur. Bu tabakanın gelişen teknoloji ile beraber flor gazının yaygın kullanımı neticesinde tahribata uğrayarak inceldiği ve süzme görevini tam olarak yapamadığı bilinmektedir. Bu zararlı ışınımlar başta cilt olmak üzere pek çok kan ser vakasına yol açmaktadır. Bu zararlı ısınımların etkisini en aza indirmenin bir yolu da yaşadığımız mekanların inşaasında ponza kullanmaktır. Gerek hafif beton uygulamalarında, gerek yapı elemanları be gerekse sıva yapımı ile ilgili çalışmalar Avrupada yapılmakta olup, olumlu gelişmeler kaydedilmiştir. Radyasyonu geçirmeyen iki madde; kurşun ve barit olarak bilinmektedir. Ancak, bir üçüncü madde olma yolunda olan maden ise ponzadır.